REYNAARDE TALENTONTWIKKELING
030 - 60 627 11
INFO@REYNAARDE.NL

Roos van Leary, Timothy Leary

Gedrag is te voorspellen. Timothy Leary ontwikkelde hiervoor het interactiemodel, de Roos van Leary. De Roos van Leary werd gepubliceerd in 1957 (The Interpersonal Diagnosis of Personality) door deze Amerikaanse psycholoog. Hij hield zich bezig met de leer van karaktertypen ofte wel typologiën. Via onderzoek en observaties kwam Leary erachter dat gedragspatronen voorspelbaar waren. Dat fenomeen heeft hij uitgewerkt in wat nu de Roos van Leary heet. Het is een communicatiemodel dat vanuit psychologisch onderzoek is ontwikkeld en geeft vooral inzicht in de werking van gedrag. Dit model laat vooral zien dat de manier waarop mensen reageren in veel gevallen te voorspellen en te beïnvloeden is. De Roos van Leary gaat uit van het bekende principe dat gedrag, gedrag oproept.

De Roos gaat uit van een aantal basisprincipes in de communicatie:

• zenden en ontvangen;
• actie en reactie;
• oorzaak en gevolg.

De grote meerwaarde van het Roos van Leary model ligt in het feit dat wanneer je je bewust bent van je gedrag en wat dit oproept, je er dus ook bewust invloed op kunt uitoefenen.

Sommige mensen beweren dat de Roos van Leary mensen wil typeren of in hokjes wil plaatsten. Dit is misschien wel het grootste misverstand. Dit is zeker niet het geval. Bij de Roos van Leary gaat het namelijk over het typeren van gedrag en het verklaren van de werking van dat gedrag op jezelf en op anderen. Aan het gedrag van de Roos moet geen waardeoordeel worden gekoppeld (gedrag is dus nooit per definitie goed of fout, maar vaak situationeel). Iedereen heeft alle gedragingen in zich. Het gaat er bij de Roos van Leary dus over interactie tussen mensen en wat het gedrag bij de ander voor gedrag oproept. Het gaat niet over de persoonlijkheid van mensen zoals bijvoorbeeld bij de Teamrollen van Belbin het geval is. Het grote verschil is dat de Roos van Leary stelt dat iedereen al het gedrag uit de roos in zich heeft en kan laten zien op de momenten dat dat nodig. Dat iedereen een specifiek voorkeurgedraging heeft, waar je jezelf het beste in kent en dus vaker inzet, is natuurlijk bekend. Wie losser van zijn persoonlijkheid kan staan kan ook bewuster een gedragsstijl kiezen.

De assen

Volgens Leary is menselijk gedrag grofweg in vier criteria in te delen: Boven-gedrag, Onder-gedrag, Samen-gedrag en Tegen-gedrag. De tegengestelde criteria heeft hij in twee assen tegenover elkaar geplaatst. Hij maakte het visueel via een horizontale as (tegen - samen) en verticale as (boven - onder). De assen noemde hij respectievelijk de:

• "samen-tegen-as" of de "agressie-liefde-as"
• "boven-onder-as" of de "dominantie-afhankelijkheidsas"

Om meer nuance aan te brengen met betrekking tot de verschillende gedragingen, heeft Leary ieder vak verder uitgesplitst. Zo ontstonden er acht verschillende basisgedragingen.

Horizontale as (tegen, samen)

De horizontale as staat voor de relatie die iemand met een ander heeft. Zo bestaat er ‘samen-gedrag’ of ‘tegen-gedrag’. Met ‘samen’ wordt hier bedoeld dat iemand met de ander door één deur wil of kan. Er bestaat dan affiniteit met de ander. ‘Samen’ betekent dus dat het gedrag van de mensen is gericht op acceptatie van elkaar. Veelal op basis van wederzijds respect. Met ‘tegen’ wordt hier bedoeld dat iemand niet echt met de ander door één deur wil of kan. Er bestaat dan vijandigheid naar de ander. ‘Tegen’ betekent dus dat het gedrag van de mensen is gericht op andere belangen dan acceptatie. Soms zelfs volledig tegengesteld aan acceptatie

Verticale as (boven, onder)

De verticale as staat voor de opstelling die iemand tegenover een ander heeft. Zo bestaat er ‘boven-gedrag’ en ‘onder-gedrag’. Met ‘boven’ wordt hier bedoeld dat iemand dominant gedrag vertoont naar de ander. Iemand beschouwt zich op dat moment als ‘meerdere’ van de ander. ‘Boven’ betekent dus dat het gedrag van de mensen is gericht op veel invloed ten opzichte van de ander. Met ‘onder’ wordt hier bedoeld dat iemand onderdanig gedrag vertoont naar de ander. Iemand beschouwt zich op dat moment als ‘ondergeschikte’ van de ander. ‘Onder’ betekent dus dat het gedrag nauwelijks of niet is gericht op veel invloed ten opzichte van de ander.

Combinatie van Criteria Roos van Leary, Timothy Leary: 

Boven 'Roos van Leary' 

Concurrerend (BT)

• Concurrerend; bij concurrerend gedrag is sprake van competitief gedrag. Vanuit deze dominante houding probeert de één de ander te beïnvloeden om zo het eigen belang na te streven. Zo ontstaat er een Win-Verlies verhouding waarbij de ene partij probeert te winnen ten koste van de ander. Dit concurrerende gedrag kan dan doorslaan in arrogant gedrag waarbij er geen oog is voor de belangen van de ander. Concurrerend gedrag roept bij de ander vaak teruggetrokken gedrag op. Dit gedrag levert vaak een negatieve impact op de relatie.
• Positief aan deze stijl kan zijn dat je hiermee je onafhankelijkheid uitstraalt, je belangen zeer goed kan beschermen als ze zeer belangrijk zijn. Verder straal je hiermee zelfvertrouwen uit waarmee je anderen kan beïnvloeden. Ook kan het een vorm zijn creatieve oppositie waarbij je de rol van de "advocaat van de duivel" kan spelen.

Leidend (BS)

• Leidend; bij leidend gedrag wil de één het gedrag van de ander sterk beïnvloeden (bovengedrag) maar waarbij wel de samenwerking wordt gezocht met de ander. Dit leidende gedrag hoeft niet perse slecht te zijn. Als het dominante gedrag doorschiet tot de overheersing van de ander dan vervormt het in directief en te sturend zijn. Leidend gedrag roept over het algemeen volgend gedrag van de ander op.
• Deze stijl kan productief werken als een meer taakgerichte aansturing wenselijk. Dit gedrag werkt ook goed als er een grote van mate van beheersmatige taken moeten worden gedaan, waarbij het belangrijk is dat er strakke kaders en procedures moeten worden gevolgd en er zo weinig ruimte is voor eigen inbreng en creativiteit. Zo is in bijvoorbeeld het leger een hiërarchische gezagsrelatie met bijbehorend gedrag erg belangrijk.

Samen 'Roos van Leary'

Helpend (SB)

• Helpend; bij helpend gedrag wil de één de ander beïnvloeden door de samenwerking te zoeken. Je probeert het gedrag van anderen te beïnvloeden door je hulp aan te bieden. Hier vallen bijvoorbeeld vanuit het situationeel leidinggeven het ondersteunende gedrag als coachend leidinggeven onder. Helpend is als gedrag zeer effectief als het ondersteunen van de ander niet doorschiet in het betuttelen van de ander of dat het ten kosten gaat van de ontwikkeling of zelfstandigheid van de ander. Helpend gedrag roept over het algemeen meewerkend gedrag van de ander op.
• De productiviteit van deze stijl is dat het helpen bij de ander vaak ook helpend en samenwerkend gedrag op. Gedrag roept dus gedrag op. Het kan er voor zorgen dat er een synergie ontstaat waarbij 1 + 1 de uitkomst 3 heeft. Dit is zeer effectief gedrag als in een team wordt samengewerkt waarbij de teamleden zeer onderling afhankelijk zijn van elkaar resultaten.

Meewerkend (SO)

• Meewerkend; bij meewerkend gedrag streeft men naar samenwerking met de ander en is er meer de neiging om zich te voegen naar de belangen van die ander. Het risico bij deze stijl is dat het vervormt naar afhankelijkheid van de één naar de ander waarbij niet alle belangen worden behartigd. Meewerkend gedrag van de één roept vaak samenwerkend gedrag op bij de ander. Waarbij de ander een meer leidende rol zal pakken.
• Positief aan dit gedrag is dat er snel instemming kan worden bereikt als de teamleden zich flexibel opstellen. Ook als er veel begrip is voor de belangen en wensen voor de ander kan je je flexibel opstellen. Hiermee bevestig je de belangen van de ander.

Onder 'Roos van Leary' 

Afhankelijk (OS)

• Afhankelijk; bij afhankelijk gedrag ook wel volgend gedrag genoemd ligt de nadruk van de één om zich te laten leiden door de ander. Zo ontstaat de neiging om aan ander toe te geven. Dit gedrag moet niet doorslaan in onderdanig gedrag zodat de één zich altijd naar de ander zal schikken. Hierdoor zullen de belangen van de "onder" partij te vaak ondersneeuwen. Volgend gedrag van de één roept vaak dominant gedrag op bij de ander. 
• Positief aan dit gedrag is dat er een volgende en meegaande houding is. Zo kunnen beslissingen sneller genomen worden en geeft de meer leidende partij veel mogelijkheden om zo volgens door hem/haar vastgestelde ideeën, richtlijnen en procedures de klus te klaren. Ook werkt het goed in omgevingen waar strikte gezagsrelaties gelden.

Teruggetrokken (OT)

• Teruggetrokken; bij teruggetrokken gedrag ligt de nadruk om de ander te laten leiden. Er is tegelijkertijd weinig  interesse in de ander. Dit gedrag kan vervormen tot onttrekking  uit de relatie en apathisch gedrag. Teruggetrokken gedrag roept vaak dominant gedrag op die het ontwijkend gedrag van de ander ter discussie zal stellen.
• Deze stijl kan positief uitpakken in situaties waarbij het wenselijk is om eerst de kat uit de boom te kijken. Als je de situatie of de relatie nog niet goed kan inschatten. Een meer bescheiden gedrag en het meer toegeven aan de ander is dan meer wenselijk.

Tegen 'Roos van Leary'

Opstandig (TO)

• Opstandig; bij opstandig gedrag bestaat er wantrouwen naar de ander toe. Gedrag roept gedrag op en diegene vertoont dan ook Tegen-gedrag. Hij zal dan ook kritisch staat tegenover alles wat de ander zegt of doet. Opstandig gedrag kan ertoe leiden dat diegene zich afzet tegen de ander. Dit leidt uiteindelijk to een ineffectieve manier van communiceren. Opstandig gedrag roept vaak aanvallend gedrag van de ander op.
• Positief aan deze stijl kan zijn dat hiermee een conflict ontstaat en de verschillen in belangen helder worden. Van daaruit kan ander gedrag afgesproken worden. Het kan ook gebruikt worden om het gedrag van de ander te remmen of te stoppen. Grens aangeven en standvastig je belang verdedigen.

Offensief (TB)

• Offensief; bij offensief of aanvallend gedrag wil de één de belangen bij de ander afdwingen en houdt daarbij geen rekening met de belangen van de ander. Risico bestaat dat dit dit gedrag door slaat in agressief gedrag. Aanvallend gedrag roept vaak opstandig gedrag als reactie op. De ander heeft namelijk geen vertrouwen dat naar hem of haar wordt geluisterd en zal afstand nemen in de relatie.

• Positief aan deze stijl is dat je heel open en direct je belangen verdedigd met het doel "eigen belangen eerst". Hierbij helpt het om duidelijke grenzen te stellen en vastberaden op je doel af te gaan. Dit geeft andere minder ruimte en kan in situaties waarbij het belang heel groot is gunstig uitpakken.

Gedrag

De uitwerking van ‘samen-gedrag’, ‘tegen-gedrag’, ‘boven-gedrag’ en ‘onder-gedrag’ is grofweg als volgt te omschrijven.

• Samen-gedragspatroon uit zich in verantwoordelijk, behulpzaam, respecterend, dankbaar en samenwerkend gedrag.
• Tegen-gedragspatroon uit zich in onafhankelijk, wantrouwend, gericht op overtuigen, kritisch en twijfelzuchtig gedrag.
• Boven-gedragspatroon uit zich in actief, initiatief nemend, beïnvloedend, beheersend en motiverend gedrag.
• Onder-gedragspatroon uit zich in niet assertief, afhankelijk, onderdanig, conformerend en bescheiden gedrag.
   

Leary wilde de twee assen qua gedrag met elkaar combineren om verschillend soort gedrag te kunnen onderscheiden. Vandaar dat hij de assen in een cirkel over elkaar legde. Zo ontstond er een kruis in een cirkel; een beginnende Roos. Leary ontdekte dat ‘samen’, ‘tegen’, ‘boven’ en ‘onder’ in relatie stonden tot elkaar. En wel op de volgende manier:

Symetrische werking:

• Samen-gedrag roept samen-gedrag op.
• Tegen-gedrag roept tegen-gedrag op.

Comlementaire werking: 

• Boven-gedrag roept onder-gedrag op.
• Onder-gedrag roept boven-gedrag op.

De vier criteria

De vier criteria die de assen vormen zijn in het kort als volgt te omschrijven:

• Een samen-gedragspatroon:
  • verantwoordelijk;
  • respecterend;
  • dankbaar;
  • behulpzaam;
  • samenwerkend gedrag.

• Een tegen-gedragspatroon:
  • onafhankelijk;
  • wantrouwend;
  • gericht op overtuigen;
  • kritisch;
  • twijfelzuchtig gedrag.

• Een boven-gedragspatroon:
  • actief;
  • initiatief nemend;
  • beïnvloedend;
  • beheersend;
  • motiverend gedrag.

• Een onder-gedragspatroon:
  • niet assertief;
  • afhankelijk;
  • onderdanig;
  • conformerend;
  • bescheiden gedrag.

Analyse

De Roos van Leary helpt bij het herkennen van gedrag. De Roos plaatst het gedrag in een helder en visueel model. Daardoor is het eenvoudiger om gedrag te kunnen analyseren. Daarbij helpen de volgende vragen:

• Is het gedrag samen of tegen?
• Is het gedrag boven of onder?

Het analyseren van gedrag is belangrijk om iemand beter te begrijpen en ook belangrijk bij het inspelen op iemands gedrag of te wel het beïnvloeden van gedrag. Een ander model dat specifiek gaat over het beïnvloeden van gedrag zijn de beïnvloedingsprincipes van Cialdini. Een stabiele persoonlijkheid zal ieder van de acht gedragingen bewust kunnen inzetten. Afhankelijk van de situatie, de persoon en het doel, kiest men dan een bepaald gedrag, ookwel strategie of gedragsstijl genoemd. De Roos van Leary is dus niet ontwikkeld als een persoonlijkheids model waarmee iemand is te plaatsen in een hokje. Het gaat bij de Roos om gedragingen en gedragspatronen afhankelijk van de context.

Patroon doorbreken

Soms zit je met elkaar vast in een patroon. Je kan het patroon doorbreken, door in het model naast de ander te gaan zitten:

• Is de ander leidend, dan reageer je aanvallend
  “Zeg, ik heb niet altijd zin om te doen wat jij zegt. Ik ga lekker zwemmen vandaag!”
• Is de ander volgend, dan reageer je verdedigend
  “Ik weet het ook allemaal niet, het is me veel te moeilijk. Ik heb al moeite genoeg mijn eigen werk te bevatten!”
• Is de ander aanvallend, dan reageer je leidend
  “Wat is er aan de hand? Kunnen we het erover hebben wat je dwarszit, dat je zo heftig reageert?”
• Is de ander verdedigend, dan reageer je volgend
  “Ja, het is ook vreselijk ellendig allemaal. Echt afschuwelijk!”

Oefenen

Zoals met veel vaardigheden en professioneel gedrag geldt ook voor de Roos van Leary oefenen, oefenen en oefenen. Leren begint met WETEN en de principes van de Roos te begrijpen. Daarna is het mogelijk om het analyseren onder de knie te krijgen waardoor gedrag in een split second in de Roos is te plaatsen. Pas daarna is het mogelijk om gedrag te beïnvloeden via eigen gedrag, het KUNNEN. Dan blijft het soms nog lastig om de Roos toe te passen omdat iemands gedrag door allerlei oorzaken opeens verandert en in een ander ‘hokje’ van de Roos valt. Een andere beperkende factor kan het WILLEN zijn of het DURVEN toe te passen. Kortom de motivatie. Mensen ervaren soms een drempel om uit hun confort-zone te stappen en bewust ander gedrag in te zetten waarin ze zichzelf minder goed kennen. Het vraagt als TALENT ook een mate van flexibiliteit wat nodig is om de Roos in in al zijn facetten toe te kunnen passen. 

Praktijkvoorbeeld Roos van Leary 1: Initiatiefloos

Je hebt een leidinggevende functie. Een medewerker die onder jouw verantwoordelijkheid valt, vertoont initiatiefloos gedrag. Goed, de medewerker bewondert jou enorm en heeft hij respect voor je, hij zoekt geregeld bevestiging bij jou; alsof hij naar complimenten vist. Soms merk je dat hij je zelfs imiteert qua gedrag. Aan de andere kant weet je dat je medewerker intelligent is. Dat hij best ideeën heeft. Alleen, hij toont dat nooit. Hij doet z’n ding, wil daarom gewaardeerd worden en dat is dan ook dat. 

Je wilt eigenlijk dat hij wat meer pit toont. Wat meer enthousiasme tot zijn werk. Dat hij met initiatieven komt. Dat hij zijn kennis en vaardigheden inbrengt om zaken verbeterd te krijgen. Eigenlijk wil je dus dat hij meer ‘helpend gedrag’ of zelfs ‘leidend gedrag’ gaat vertonen.

Met de Roos van Leary heb je zijn gedrag geanalyseerd. Je medewerker vertoont namelijk samen-gedrag, gecombineerd met onder-gedrag. Zijn gedragspatroon valt dus onder het hokje ‘meewerkend-gedrag’ en heel vaak ook onder ‘volgend-gedrag’. Concreet heb je dus te maken met een combinatie van samen-gedrag en onder-gedrag. Deze wil je graag veranderd zien in samen-gedrag en boven-gedrag (‘helpend gedrag’ of zelfs ‘leidend gedrag’). Alleen... Door zijn gedrag, roept hij bij jou juist ‘leidend gedrag’ op. Daarmee verandert er niks. Want jouw ‘leidend gedrag’ roept bij je medewerker weer ‘volgend gedrag’ op. En zo is de vicieuze cirkel compleet.

Nu je dat weet probeer je het principe van de Roos uit. Je gaat naar hem toe en jij vertoont naar je medewerker bewust ‘samen-gedrag’ én ‘onder-gedrag’. Je kiest dus bewust om geen ‘leidend gedrag’, maar ‘volgend gedrag’ te hanteren. Concreet vraag je jouw medewerker om advies. Je stelt je onderdanig op. Je hebt geen antwoorden; je hebt alleen vragen. Vooral ‘hoe-vragen’ zijn daarbinnen belangrijk (hoe kunnen we dat doen, hoe moeten we dat aanpakken, hoe gaan we daarmee aan de slag). Je medewerker wordt door jouw gedrag uitgenodigd om samen-gedrag en boven-gedrag te vertonen (‘helpend gedrag’ of ‘leidend gedrag’). Daarmee heb je met jouw gedrag zijn gedrag beïnvloed en bereik je als leidinggevende je doel; meer pit en initiatief van je medewerker.

Praktijkvoorbeeld Roos van Leary 2: Ziekenhuis

Je hebt te horen gekregen dat een familielid in het ziekenhuis ligt. Niet ernstig, maar je wilt haar wel graag zien. Na je werk heb je het eten overgeslagen en je bent met spoed naar het ziekenhuis gereden met je auto. Het is druk op het parkeerterrein.

Na eindelijk een plekje gevonden te hebben, komt er een ziekenhuis beveiliger met een snelle pas en een streng gezicht naar je toe: “Mevrouw, deze plekken zijn voor onze laboranten, u moet aan de achterkant van het parkeerterrein kijken of er nog plek is!”

Wat is je eerste impuls? Nou, zeg het maar. Tegen die beveiliger durf je het misschien niet te zeggen. Maar waarschijnlijk denk je zoiets als: “Echt niet!”, “Wie ben jij dan?”, “Ooh, ik zie anders geen verkeersbord.”

In dit verhaal is het gedrag van de beveiliger nogal stellig. Je zou het een offensieve houding kunnen noemen: als je niet weg gaat, dan… . De boodschap zit linksboven in het boven-tegen kwadrant. Het is een koude dwingende boodschap, waar de meeste mensen afstandelijk en zelfzuchtig op zullen reageren. Tegen gedrag lokt tegen gedrag uit.

Praktijkvoorbeeld Roos van Leary 3: Boze klant

Een boze klant komt een fotowinkel binnen. Er is iets mis met een fototoestel. De vriendelijke verkoper begroet de boze man. De klant reageert met: “Het is helemaal geen goede middag. Denk je dat ik het leuk vindt om hier met een kapotte fotocamera te staan?”

De winkelmedewerker herkent het gedrag en besluit zijn eigen impulsen te beheersen en blijft heel vriendelijk. “Vervelend dat de camera kapot is gegaan. Zou u mij een klein beetje kunnen helpen? En mij vertellen wat er gebeurd is?”

De klant zit nog steeds in de weerstand: “Moet ik het nou nog een keer uitleggen? Tegen je collega heb ik alles al verteld, toen ik gisteren belde.” De medewerker denkt: ‘Hier moet ik het hele verhaal uit trekken’. Hij zegt echter: “Uw camera is kapot, u heeft er gisteren over gebeld, en bent vandaag naar de winkel gekomen. Ik wil graag voor u een oplossing vinden.”

Klant: “Je collega begon aan de telefoon over de aankoopbon en kijken wat er aan de hand is. Ik baal er gewoon van dat het ding tijdens de bruiloft steeds vastliep, iets met die instellingen ging verkeerd.” Verkoper: “Dat is zeker balen van die bruiloft. Ik zie op de bon dat het toestel een maand oud is. Zo’n ding mag je nooit in de steek laten. Ik kijk het apparaat snel met u na. Ik ken dit type zeer goed. En als hij kapot is geef ik u meteen een nieuwe mee. Maar waarschijnlijk ligt het aan dat onduidelijke menu, dat is echt wennen.”

De klant heeft voldoende aanleiding gegeven aan de verkoper om defensief te gaan reageren. De verkoper heeft echter stapsgewijs de klant uit onder-tegen getrokken. De verkoper stelde zich eerst afhankelijk op, toen meewerkend, via helpend, naar leidend. Uiteindelijk staat hij de klant uit te leggen hoe het fototoestel het beste bediend kan worden, dit is zijn vak!